Begijnhoven

PROJECT BEGIJNHOVEN

Inleiding

Begijnen zijn hoofdzakelijk vrouwen die hun leven aan God wijden zonder zich terug te trekken in bijvoorbeeld een klooster. Begijnen zijn respectievelijk mensen die leven als alleenstaanden en deel uitmaken van een soort vrije gemeenschap binnen de Rooms-Katholieke Kerk en meestal in een begijnhof wonen. Anders dan een lid van een kloosterorde leggen begijnen geen eeuwige belofte af. Ze leggen enkel tijdelijke geloften van zuiverheid en kuisheid af en beloven gehoorzaamheid aan het bestuur van het begijnhof waar ze wonen. Ze kunnen dus zonder meer uittreden om in de wereld te gaan om bijvoorbeeld te huwen of naar een klooster gaan. Begijnen mogen ook geldelijk en onroerende eigendom behouden, maar moeten wel zelf instaan voor de kostwinning.

Op 2 december 1998 schreef Unesco dertien Vlaamse begijnhoven op de lijst van het "Werelderfgoed". Het gaat hier om de begijnhoven: Brugge, Dendermonde, Diest, Gent (O.L.V. ter Hoyen), Hoogstraten, Kortrijk, Leuven (Groot Begijnhof), Lier, Mechelen (Groot Begijnhof), Sint-Amandsberg, Sint-Truiden, Tongeren en Turnhout. Naast de begijnhoven die Unesco als werelderfgoed erkent, zijn er nog veertien andere beschermde Vlaamse begijnhoven, of resten daarvan, deze zijn Aalst, Aarschot, Anderlecht, Borgerhout, Antwerpen, Diksmuide, Gent (Sint-Elisabeth), Hasselt, Herentals, Leuven (Klein Begijnhof), Mechelen (Klein Begijnhof), Oudenaarde, Overijse en Tienen. Van het uitgestrekt Brusselse begijnhof, dat in zijn bloeitijd tot 1200 leden telde, blijven alleen nog de Begijnhofkerk in Italiaans-Vlaamse barok en enkele geïsoleerde huisjes in de omgeving over. Andere gedateerde begijnhoven waren te vinden in Geraardsbergen, Ieper en Zoutleeuw. In het huidige Frans-Vlaanderen waren ook talrijke begijnhoven zoals Douai, Rijsel en Valenciennes opgericht. In Nederland blijven nog twee begijnhoven over namelijk Amsterdam en Breda. Van de ooit talrijke Nederlandse begijnhoven zijn er resten te vinden in Delft, Haarlem en Leiden.

Sinds de erkenning door Unesco vormde de Vlaamse begijnhoven in ons land een trekpleister voor toeristen van over de hele wereld. Ze dienen ook geregeld als decor voor historische films en theatervoorstellingen, of voor romantische huwelijksfoto’s. Echter, het belang en de betekenis van de begijnhoven overstijgen anekdotische context. Dat werelderfgoed is geen “apenmuseum” voor toeristen en andere bezoekers. In de eerste plaats zijn de begijnhoven sinds hun oprichting in de voorbije eeuwen woonhoven, waar mensen in wisselende tijden en omstandigheden met elkaar een gemeenschap vormen. Vanuit monumentaal en architecturaal oogpunt zijn de meeste door Unesco erkende begijnhoven schoolvoorbeelden van hoe historische woonerven respectvol kunnen worden omgevormd tot een functionele woon- en leefruimte voor nieuwe gemeenschappen en bewoners. In dat opzicht zijn de begijnhoven een soort van “laboratorium” voor het conserveren en restaureren van kostbar historisch erfgoed, met integratie van nieuwe concepten en ideeën. Zo merk je dat rond deze tijd niet alleen maar mensen er wonen maar er ook bedrijven gevestigd zijn.

Illustratie aan de rechterkant is afkomstig van Stefaan Kerkhof met het Oud Begijnhof te Gent 2018 en kan ook gezien worden in het boek "Begijnhoven, Eeuwenoud en Eigentijds".

Illustratie uit het boek "Begijnhoven, Eeuwenoud en Eigentijds". Copyright: Stefaan Kerkhof met het Oud Begijnhof te Gent 2018.
Beeldbank Gent, referentie "Archief Gent" met inventarisnummer "SCMS_FO_7923"

Een klein stukje geschiedenis

Het ontstaan van begijnhoven is een uitvloeisel van de begijnenbeweging, die in de 12e en 13e eeuw tot ontwikkeling kwamen in west- en Midden-Europa, in de context van de religieuze stromingen die vaak tot ongeordende massabewegingen uitgroeiden. De begijnenbeweging is een breed Europees verschijnsel, de begijnhoven daarentegen beperken zich tot de Nederlanden ofwel de lage landen bij de zee, in historisch opzicht: de Bourgondische Nederlanden en de Franse Nederlanden. Dat heeft ongetwijfeld te maken met een geprivilegieerde kerkelijke erkenning. De van oorsprong eerder “losse” begijnenbeweging gaat zich in de Nederlanden geleidelijk aan structureren en organiseren binnen welomschreven woongemeenschappen. Dit is haar redding maar tegelijk ook haar teloorgang. Het begijnenleven hield aan het begin van de 21e eeuw volledig op te bestaan, de oorden van rust en vrede gebleven, met een mengeling van gemeenschappen en privéleven.

De begijnhoven zoals wij ze nu kennen zijn plaatsen met een rijk verleden, een dynamisch heden en een hoopvolle toekomst.

De afbeelding aan de linkerkant afkomstig van Beeldbank Gent en heeft als referentie Archief Gent en inventarisnummer SCMS_FO_7923,

Een pittig detail

In de 15de eeuw waren begijnen naar het schijnt zeer geletterde vrouwen. Zo blijkt uit een bewaarde inventarislijst dat de begijnen van het Klein Begijnhof in Gent aan het eind van die eeuw zo’n 70 nieuwe boeken hadden verworven. De boeken zelf zijn niet bewaard gebleven waardoor het gokken is waar het allemaal over ging. Maar het is in elk geval duidelijk dat er “brandbaar materiaal” tussen zat. Boeken die eigenlijk niet meer verspreid of gelezen mochten worden, omdat er vreemde en antichristelijke gedachten in werden verwoord. Daarom zijn deze dan ook vernietigd.

Begijnhof O.L.V. ter Hoyen Gent 2019-10-07
Oud begijnhof Sint-Elisabeth Gent 2016-08-13

Het oudste en grootste begijnhof van Vlaanderen

Het Lierse begijnhof is volgens sommige geschiedkundigen het oudste van Vlaanderen, de datering is echter onduidelijk. Het ziet er uit als een authentiek begijnhof en is één van het type "dorp binnen een stad". Hetgeen met de oudste historische documenten bevindt zich in Leuven en is door de Katholieke Universiteit Leuven gerestaureerd. Het klein begijnhof waar nog een deel van overeind staat is in 2004 door het OCMW gerestaureerd en aan particulieren verkocht.

De grootste begijnhoven bevonden zich in Mechelen, Brussel en Gent, waar zelfs klein nog bijzonder uitgestrekt is. Dat van Brussel is bijna helemaal verdwenen. Alleen de kerk staat nog overeind. Ooit woonden hier rond de 1000 mensen, begijnen maar ook kinderen en alleenstaande vrouwen. Iets minder groot waren deze van Leuven en Diest, met ongeveer 500 inwoners.

Volkslied "Zeg, kwezelken, wilde gij dansen?"

Zeg Kwezelken, wilde gy dansen?

Ik zal u geven een ei.

Wel neen ik, zeî dat Kwezelken,

Van dansen ben ik vry;

'k En kan niet dansen,

'k En mag niet dansen,

Dansen is onze regel niet,

Begyntjes of Kwezelkens dansen niet.

Zeg Kwezelken, wilde gy dansen?

Ik zal u geven een koe.

Wel neen ik, zeî dat Kwezelken,

Van dansen word ik te moe;

'k En kan niet dansen, enz.

Zeg kwezelken, wilde gy dansen?

Ik zal u geven een paerd.

Wel neen ik. zeî dat Kwezelken,

't En is my 't dansen niet waerd;

'k En kan niet dansen, enz.

Zeg Kwezelken, wilde gy dansen?

Ik zal u geven een man.

Wel ja ik, zeî dat Kwezelken,

'k Zal al doen wat ik kan;

Ik kan wel dansen,

Ik mag wel dansen,

Dansen is onze regel wel,

Begijntjes en Kwezelkens dansen wel.

Volkslied afkomstig van Florimond van Duyse, meer informatie kan je hier terugvinden.

Begijnhof O.L.V. ter Hoyen Gent 2019-10-07

Enkele foto's

Oud begijnhof Sint-Elisabeth Gent 2017-08-13
Oud begijnhof Sint-Elisabeth Gent 2017-08-13
Oud begijnhof Sint-Elisabeth Gent 2016-08-13
Oud begijnhof Sint-Elisabeth Gent 2016-08-13
Oud begijnhof Sint-Elisabeth Gent 2016-08-13
Oud begijnhof Sint-Elisabeth Gent 2016-08-13
Begijnhof O.L.V. ter Hoyen Gent 2019-10-07
Begijnhof O.L.V. ter Hoyen Gent 2019-10-07
Begijnhof O.L.V. ter Hoyen Gent "het klein begijnhof" 2019-10-07
Begijnhof O.L.V. ter Hoyen Gent "het klein begijnhof" 2019-10-07
O.L.V. begijnhof ter Hoyen Gent 2019-10-07
O.L.V. begijnhof ter Hoyen Gent 2019-10-07
Afkomstig van IO Images, check zeker het portfolio door te zoeken op "Pixabay IO-Images"

Reportages per begijnhof

Hier krijgt u een overzicht van alle reeds bezochte begijnhoven. Kies er één uit en je zal op de fotopagina terechtkomen waar je ook meer informatie kunt terugvinden.